सरळ काही उलगडलेलं असण्याच्या पुढे आपण येऊन
पोचलो आहोत.
थोडावेळ आधीपर्यंत...
१६ डिसेंबरच्या बलात्कार आणि हत्या प्रकरणात एका
आरोपीने अत्यंत क्रूर वर्तन केलेलं आहे. पण हा आरोपी १८ वर्षाच्या खालील असल्याने
त्याला केवळ ३ वर्षाची शिक्षा होऊन तो २० डिसेंबर २०१५ ला बालसुधारगृहातून बाहेर
पडणार आहे आणि त्याला त्याचे आयुष्य जगायची संधी मिळणार आहे.
राग, संताप, चीड, हतबलता ह्या साऱ्या गोष्टींचं
मिश्रण खदखदत आहे आणि आपण त्या मिश्रणाला सांगतोय की विवेकाने वाग.
त्यात आज २० डिसेंबर २०१५. दिवसभर, आज तो सुटणार,
नाही सुटणार, ह्यांचं अपील, त्यांचं अपील, कायद्याची मर्यादा, लोकांचा व्यक्त
होणारा राग, आणि त्या रागाशी सहमत लोक, शेकडो. त्याच्याशी तसंच वागा जसं तो
तिच्याशी वागला. तसंच, तपशीलवार. त्याला अजिबात पश्चाताप नाही, तो अधिक radicalize
झाला आहे, तो परत
हेच करणार.
माझ्या आतला एक भाग सांगतोय, होय, त्याच्याबरोबर
हेच झालं पाहिजे. त्याने जगायला नको.
दुसरा भाग म्हणतोय, तू म्हणतोस हे सगळं, मग जाऊन
कर. शोध त्याला.
तिसरा म्हणतो, का? आता का लुळा पडतोस? का हा तुझा
विवेक? का गांडूपणा?
ह्यातला कुठला भाग खरा?
त्यानंतर
संध्याकाळी मला हा
लेख वाचायला मिळाला. नेमका, ह्याचवेळी. आणि हा लेख म्हणजे मुळावर घाव. तुम्ही
ज्याला क्रौर्याचा, पाशवी वर्तनाचा अविष्कार समजता आहात तो तसा नाहीच असं
म्हणणारा, आणि तेही पुरावे देऊन.
लेखातील वाक्ये
Much of the emotional anger
against his release is predicated on the belief that this juvenile was the most
bestial of the lot and his bestiality stood out over and above that of the
rest. But facts speak otherwise. There is no mention of his beast-like
behaviour in any of the records that matter in the court of law – the
original FIR, the police chargesheet, testimony of both the girl and her male
friend and the records of the Juvenile Justice Board. (अधोरेखन मी केलेले आहे) Firstpost
is in possession of copies of these.
So the question arises…Was the
juvenile the ‘most brutal’?
The answer lies in the
confidential order of the Juvenile Justice Board, the statutory body that deals
with matters concerning children in conflict with law. Here’s what the order,
in the possession of Firstpost, says: “It is true that the juvenile has been
found to be involved in the present case, but there is no evidence on record to
show that he was the most brutal or he had caused the maximum damage."
Contrary to reports in the media,
the Board in its confidential order on 31 August 2013 has
recorded that among the six persons in the bus, two had engaged in the most
barbaric behaviour– the prime accused Ram Singh, who allegedly committed
suicide inside his cell in Tihar Jail, and his co-accused Akshaya Kumar Singh
alias Thakur.
The co-accused – who along with
others, excluding the juvenile, has now been sentenced to death by the Delhi
High Court – said in his confession, which is also part of the 33-page
chargesheet with annexures running into several hundred pages, that Ram Singh
brutally assaulted the victim with a rod, resulting in an injury that led to
her death within a fortnight.
Even the signed statements given
by the victim and her companion do not suggest that the juvenile was the ‘most
brutal’. In her first statement made before an executive magistrate on 21
December, five days after the incident, she revealed that all the six
assailants, including the juvenile, had taken turns to rape her and inflict
injuries.
She reiterated the same in her
second statement that was recorded on 26 December 2012,
when her medical condition had further deteriorated and she could answer
questions only in writing or by way of gestures, that all the six accused had
raped and brutalised her with the iron rod. There was no indication that the
juvenile was any worse than the others.
The statement of the victim’s
friend made before a judicial magistrate on 19 December 2012 was
more precise. According to him, Ram Singh and Akshaya had taken the victim to
the rear seat of the bus. At that time, he was in the grip of the juvenile and
the other three accused.
लेखक त्याचा निष्कर्ष स्पष्टपणे समोर ठेवत नाही.
दोन प्रकारचे निष्कर्ष येतात.
१. सहा आरोपींपैकी दोन,
राम सिंग आणि ठाकूर, ह्यांनी सर्वात क्रूर कृत्य केले.
२. सर्वच सहा जणांनी
बलात्कार आणि सळी खुपसण्याचे कृत्य केले.
ह्याने नव्या माहितीने काय घडतं?
१. काहीच नाही. त्याने
जरी केवळ बलात्कार केला असेल तरी तो ह्या कृत्यात तेवढाच दोषी आहे जेवढे बाकीचे.
त्याला कुठलेही निष्पापपणाचे सर्टीफिकेट मिळत नाही.
२. सगळा फोकस
ह्याच्यावरच का एकवटला? ह्याला लागून प्रश्न येतात ते की हा लेख आत्ता का आला? ते
लिहिणाऱ्या व्यक्तीचा उद्देश काय? हा लेख किती खरा आणि किती स्टंट?
---
तीन मुद्दे
१. सामाजिक व्यवस्था ही
त्याच्या घटक व्यक्तीपेक्षा मॅच्युअर असली पाहिजे. कायद्यानेच रक्तपिपासू बनावं
अशी मागणी करून चालणार नाही. समाजासाठी असलेला कायदा हा भावना-निरपेक्ष आणि
निरपराध व्यक्तीला कधीही शिक्षा न करणारा हवा. कायद्याचा उद्देश सूड नसून
गुन्हेगारीचे प्रमाण कमी करणं आहे. ह्याचा अर्थ सूड ह्या भावनेला अर्थ नाही असा
नाही. पण आपण सामूहिक संस्था वैयक्तिक सूड साधण्यासाठी वापरू शकत नाही. कायदा हा
थंड तर्काने चालणारच हवा. तो संवेदनशील हवा, पण ज्वलनशील नको. तो मुर्दाड नको, पण
म्हणून तो सुक्यासोबत ओलं जाळणारा नको. आणि कायद्यातला बदल हा कोणा एका सज्जन
किंवा दुर्जन व्यक्तीसाठी होऊ शकत नाही. तो सबळ अर्ग्युमेंटवर व्हायला हवा.
आत्ता अशी दोन अर्ग्युमेंट आपल्याकडे आहेत:
अ.
१८ वर्षे ह्या वयोमर्यादेचा फेरविचार. मुळात १८
वर्षे किंवा कुठलेही वय हे काही जैविक, मानसिक आणि सामाजिक कारणांवरून ठरलेले असले
पाहिजे. ते वेगवेगळया गुन्ह्यांकरता वेगवेगळे असले पाहिजे.
आ.
गुन्हेगाराच्या
मानसिकतेत बदल घडतो का ह्या प्रश्नाबाबत आजवर असलेला पुरावा.
२. आपल्या अवती-भवती
घडणाऱ्या घटनांना आपण समाज आणि व्यक्ती अशा दोन्ही बाजूने प्रतिसाद देतो. माझ्या
समाज म्हणून असलेल्या प्रतिसादात आणि व्यक्ती म्हणून असलेल्या प्रतिसादात फरक असू
शकतो आणि नसू शकतो. मी स्वतःच्या दोन्ही बाजूंना समजून हे प्रतिसाद निश्चित केले
पाहिजेत. शेवटी माझ्या मनातली स्थिर निर्णयक्षमता हाच माझ्या साऱ्या वागण्याचा
अंतिम गाईड असला पाहिजे. आणि जर ही स्थिर निर्णयक्षमता मला एखाद्या सामाजिक
रचनेच्या निर्णयापेक्षा वेगळं वागायला सांगत असेल तर मी तसं वागेन.
३. सुळे परजून आवाज
करणाऱ्या गर्दीत केवढेतरी प्रश्न सुटून गेले आहेत.
अ.
ह्या न्याय न्याय नावाने आवाज करणाऱ्या गर्दीतले
किती लोक केवळ ह्या आरडाओरडीचा आनंद मिळवणार आहेत आणि किती सखोल अस्वस्थेतेने कृती
करणार आहेत? सोशल मिडीयावरची चर्चा आपल्याला केवळ कृत्रिम जगणारे तर करत नाही ना?
किती लोक खरंतर मनात, बरं झालं हे माझ्यासोबत, माझ्या जवळच्यांच्या सोबत नाही घडलं
असा सुस्कारा आधी टाकतायेत, आणि मग परत न्याय, न्याय असा आवेश घेतायेत?
आ.
समजा १६ डिसेंबरच्या घटनेत पिडीत व्यक्ती मरण
पावली नसती तर समाजाने काय भूमिका घेतली असती? आपण नेमके कशाने अस्वस्थ आहोत? आणि
ह्यातला किती अस्वस्थपणा आपण न परखून घेतलेल्या माहितीच्या पुरवठ्याने बनलेला आहे?
इ.
मध्ये मुंबईत एक
घटना घडलेली. एका विद्यार्थिनीवर तिच्या चार सह विद्यार्थ्यांनी बलात्कार
केला. ह्या घटनेचा व्हिडीओ बनवला. व्हिडीओ पसरवून देऊ अशा धमकीने पिडीतेला गप्प
बसवलं, मग तो व्हिडीओ व्हॉटस अॅपवर पसरला. पिडीत विद्यार्थिनीच्या गार्डियनच्या
ओळखीतल्या एका व्यक्तीने ही क्लिप पाहून गार्डियनला सांगितलं. मग पोलीस तक्रार
झाली. हे चार विद्यार्थी आज रिमांड होममध्ये आहेत. इथे आपण कोणा-कोणाला आणि किती
शिक्षा देणार आहोत?
--
ह्या गुन्हेगाराला आता
जगू द्या असं मला अजिबात म्हणायचं नाहीये. समजा उद्या ह्या गुन्हेगाराची हत्या
झालेली बातमी मी वाचली तर मनाच्या एका कोपऱ्यात मला समाधान मिळणार आहे. माझ्यासमोर
हा गुन्हेगार आला तर मी त्याच्याशी हिंसकरित्या वागेन असं मला आत्ता वाटतंय. पण मी
त्याला मारण्याची जबाबदारी घेणार नाही. मी त्याची आज होणारी सुटका रद्द करा असंही
अर्ग्युमेंट करणार नाही. मी कायद्याच्या फेरविचाराची मागणी करेन.
सलमान खानच्या बाबतीतही
मला हीच चीड आहे.
पण माझ्या डिफाईन परिघात
काही येत नाही तोवर माझ्या हातून कृती होण्याची शक्यता नाही. पण ह्या परिघाच्या
मर्यादा कोणत्या? कुठल्या कुठल्या सूडाची किंवा अन्यायाच्या परीमार्जनाची, असं
काही असेल तर, जबाबदारी माझी आहे?
सूडाचे मला आकर्षण आहे.
माझ्यासोबत घडतो तो न्याय का अन्याय हे ठरवून त्याप्रमाणे मी वागू शकेन आणि
त्यामुळे सूडाच्या हिंसेचे मी नियंत्रण करू शकेन असं मला वाटतं. पण हे किती खरं
आहे?
माझ्या आजूबाजूच्या
लोकांत, अगदी माझ्यात मला ठाऊक नसलेलं श्वापद असेल आणि ह्या श्वापदाला जाणू
शकणारा, ताब्यात ठेवू शकणारा विवेक. सूड घेताना, न्यायाची मागणी करताना आपल्यातलं
कोण ती मागणी करतंय?
--
ह्या आरोपीच्या पार्श्वभूमीबद्दल.
(इथे काय आणि बाकीही ठिकाणी लोकांच्या कमेंट आधी उत्सुक आणि मग सुन्न करतात.)
(ही लिंक एका
सिनेमाची. १६ डिसेंबरच्या संदर्भात नाही. हा एक कोरिअन सिनेमा आहे.)
बलात्कार ह्या गुन्ह्याचा प्रश्न मला कायम सतावतो, सगळ्याच
बाजूने. का घडतं, कोणाकडून घडतं, परिस्थितीजन्य कारणे आहेत का मूलभूत प्रवृत्ती?
व्यक्ती आणि समाज म्हणून आपण त्याच्याकडे कसं बघायचं? व्यक्तीच्या अस्तित्वातली
लैंगिक डायमेन्शन खरंच किती प्रभावशाली असते? मुळात समाजाची रचनाच बलात्काराच्या
गुन्ह्याला अधिक विक्राळ करते का? मग ह्या रचनेबद्दलसुद्धा विचार नको का? नुसत्या
शिक्षाच ठरवून चालेल का? आणि मला हा प्रश्न भिडेल तर मी काय करेन आणि मी काय करणं
बरोबर असेल?
प्रश्नांचे मोहोळ फक्त.
आणि कंपल्सरी ठेवलेली आशा की अशा अनेकांच्या अनेकविध, सतत टोचणा-या प्रश्नांचा
दबाव आपल्याला एक पाउल पुढे नेईल.